W kulturze popularnej stale powraca moda na vintage! Zainspirowani kreacjami jubilerskimi Sharon Stone, które nosi w serialu Ratched, postanowiliśmy przyjrzeć się historii złotnictwa okresu przypadającego po 1945 roku. Jak na tym tle wypada polska biżuteria vintage?
Gospodarcze realia w krajach zachodu umożliwiły tamtejszemu złotnictwu szybkie odzyskanie przedwojennej świetności (tu więcej na temat trendów w biżuterii lat ’50. i ’60.). Inna sytuacja dotyczyła jednak krajów bloku wschodniego. Artyści mieszkający po prawej stronie żelaznej kurtyny nierzadko musieli mierzyć się z niedoborami materiałów i specjalistycznych narzędzi. W trudnych, powojennych czasach dominowały proste wzory biżuterii uzyskiwane za pomocą podstawowych technik złotniczych. Zobaczmy, co ukształtowało polską biżuterię vintage.
GOSPODARCZY KONTEKST
Dla dziejów powojennej biżuterii artystycznej w Polsce zasadnicze znaczenia miały ówczesne realia polityczno-gospodarcze. Prywatne zakłady jubilerskie upaństwowiono, a ich produkcję inspirowała instytucja propagująca ideę sztuki ludowej – BNEP (Biuro Nadzoru Estetyki Produkcji), kierowane przez Wandę Telakowską.
Charakterystyczną cechą biżuterii powojennej było upodobanie artystów i projektantów do srebra, miedzi i mosiądzu. Nie bez znaczenia dla popularnego wyboru kruszców musiał być zakaz używania złota w prywatnych pracowniach jubilerskich wydany ministerialnym rozporządzeniem w 1951 roku. Złoto i platyna zostały uznane za materiały reglamentowane, a jego używanie zarezerwowano wyłącznie dla Cepelii i Ars Christiana. Wszystkie pozostałe kruszce przeznaczone do dyspozycji twórców pochodziły z przydziałów Centrali Jubilerskiej lub Związku Polskich Artystów Plastyków.
CHARAKTERYSTYCZNE MOTYWY W POWOJENNYM ZŁOTNICTWIE
Wielu powojennych artystów-złotników zdobywało wykształcenie na własną rękę. W powojennych latach niełatwo było też zgromadzić kompletne wyposażenie pracowni. Część narzędzi twórcy wykonywali własnoręcznie dostosowując po potrzeb pracowni jubilerskiej narzędzia ślusarskie czy dentystyczne. W związku z ograniczeniami warsztatowymi, do typowych technik tego okresu zaliczyć można kucie, zwijanie, młotkowanie i rycie. W tym duchu utrzymana jest biżuteria Jadwigi i Jerzego Zaremskich.
Charakterystyczne dla polskiej biżuterii powstającej po 1945 roku było stosowanie motywów ludowych, szczególnie promowanych przez Biuro Nadzoru Estetyki Produkcji i Cepelię. Wśród twórców projektujących dla BENP znaleźli się między innymi Mamert Celmiński i Henryk Grunwald, a przelotnie także projektanci działający w innych branżach, architekci i malarze, zainspirowani propagowanym przez Wandę Telakowską hasłem “piękno na codzień i dla wszystkich”.
Zatrudnieni przez BNEP artyści projektowali i wykonywali prototypy przedmiotów przeznaczonych do produkcji seryjnej. Powstałe wówczas wzory biżuterii, miały jeden mianownik: wysoką rangę artystyczną oraz inspiracje rodzimym folklorem i tradycją. Niestety w przypadku biżuterii żaden z projektów nie został wdrożony do produkcji. Przykładowe realizacje tego okresu, w tym prace Zaremskich, Celmińskiego i Grunwalda, prezentowane są w Galerii Polskiego Wzornictwa w Muzeum Narodowym w Warszawie.
GDZIE POWSTAWAŁA POLSKA BIŻUTERIA VINTAGE?
Powojenna biżuteria w Polsce projektowana i wykonywana była w małych pracowniach autorskich. Gros produkcji przypadał jednak na działalność spółdzielni artystycznych, które tworzono poprzez upaństwowienie przedwojenne prywatnych zakładów jubilerskich. Dwie z nich – Wytwórnia Wyrobów z Metali Szlachetnych (WWS) i Wytwórnia Wyrobów Jubilerskich (WWJ), po serii przeobrażeń, zaczęły funkcjonować pod szerzej znaną obecnię nazwą – jako Fabryka Wyrobów z Metali Szlachetnych WARMET. Innymi spółdzielniami tamtego okresu były ORNO, Imago Artis i Rytosztuka.
POLSKA BIŻUTERIA VINTAGE – JAK KUPOWAĆ?
Wyroby tych zakładów są obecnie coraz chętniej kupowane i cenione przez kolekcjonerki i kolekcjonerów. Entuzjastów projektowania tego okresu zrzesza kilka popularnych grup społecznościowych, między innymi na Facebooku. Na temat biżuterii tego okresu dostępnych jest także kilka dobrych opracowań. Przekrojowy katalog realizacji zobaczyć można w katalogu “Perły polskiej biżuterii” autorstwa Artura Rogóża.
KOLEJNE POKOLENIE TWÓRCÓW
W latach późniejszych, na formę i stylistykę biżuterii autorskiej powstającej w Polsce wyraźny wpływ miała dostępność narzędzi używanych do obróbki metali. Pojawienie się pierwszego polskiego modelu palnika na gaz butan przyczyniło się do zaistnienia i rozwoju kierunku “biżuterii kształtowanej na gorąco”. Jej charakterystyczna, organiczna forma była wynikiem nadtapiania srebra. W ten sposób powstawały dzieła będące po części dziełem przypadku, zaadaptowanego jednak w twórczej kreacji. Kierunek ten reprezentowali m.in Olgierd Vetesco i Stanisław Pyra, który wraz z synami utworzył grupę artystyczną „Piro”.
Interesująca w tym kontekście jest także działalność grupy artystycznej UFO . Jej członkowie programowo odcinali się od twórczości artystów związanych z grupą “Piro”. Artystyczny manifest grupy UFO dawał pierwszeństwo projektowaniu w duchu wzornictwa przemysłowego. Twórcy związani z UFO nie akceptowali sztuki intuicyjnej i przypadkowej, podkreślając wagę znajomości podstaw tradycyjnego i współczesnego warsztatu złotniczego.
tekst artykułu za:
Anna Wiszniewska, Bizuteria-artystyczna-w-polsce-w-swietle-przemian-politycznych-gospodarczych-i-spolecznych-od-1945-do-czasow-obecnych.html
